અનામિકાને પત્ર: 1201

.

.

પ્રિય અનામિકા,

તારી બાળપણની જિજ્ઞાસાવૃત્તિ વર્ષો પછી પણ ખીલતી રહી છે! આઇએમડીબીની વેબસાઇટ પર ચાર્લિ ચેપ્લિનની  તસ્વીર નજરે પડી અને તમને યુવાન મિત્રોને પ્રશ્નો ઊઠ્યા. વાહ!

હોલિવુડના સિનેમાજગતના પ્રસિદ્ધ ફિલ્મ-નિર્માતા-દિગ્દર્શક-અભિનેતા કોમેડિયન ચાર્લિ ચેપ્લિનની વાત કરવી કોને ન ગમે !

વર્ષો વીતી ગયાં, પણ મને યાદ છે, અનામિકા, તારા હાઇસ્કૂલના દિવસો. ક્યારેક દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધના ટોપિક દરમ્યાન મેં તને જર્મનીના નાઝી સરમુખત્યાર હિટલર,  કોમેડિયન ચેપ્લિન અને તેમની ફિલ્મ ધ ગ્રેટ ડિક્ટેટર વિષે વાતો કરી હતી. મારા ઘણા વિદ્યાર્થી મિત્રો આપણા બોલિવુડના અભિનેતા રાજકપૂરની ફિલ્મો શ્રી 420 અને મેરા નામ જોકર જોયા પછી ચાર્લિ ચેપ્લિનને સાહજિકતાથી યાદ કરે છે.

તને કદાચ ખબર નહીં હોય, અનામિકા,  કે ઇંગ્લેન્ડમાં સાધારણ પરિવારના સંતાન સર ચાર્લ્સ સ્પેન્સર ચેપ્લિન આપબળે અમેરિકામાં ફિલ્મ ઉદ્યોગના પ્રણેતા બન્યા. વીસમી સદીના બીજા દશકામાં સાયલેન્ટ ફિલ્મના ઉદયથી માંડી સાતમા દશકા સુધી તે  સિનેમાઉદ્યોગમાં સક્રિય રહ્યા. ચતુર ટ્રેમ્પના પાત્રમાં આ કોમેડિયન આપણને પેટ પકડીંને હસાવી શકે તો વળી લાચાર સંજોગોમાં ઘેરાયેલા ભોળાભાળા સામાન્ય માનવીના પાત્રમાં પણ તે એવો જ હાસ્યરસ ટપકાવે!

ફિલ્મ ધ કિડ (The Kid : 1921), સરકસ (The Circus : 1928) કે મોડર્ન ટાઇમ્સ (The Modern Times : 1936) હોય અથવા ધ ગોલ્ડ રશ (The Gold Rush : 1925) કે સીટી લાઈટ્સ (The City Lights :  1931) હોય: ચેપ્લિનના અભિનયમાં સ્થૂળ વિનોદ તો સ્વાભાવિક હોય જ, પરંતુ સૂક્ષ્મ રમૂજવૃત્તિ તો લાજવાબ! સાયલેન્ટ ફિલ્મ સીટી લાઈટ્સ જોયા પછી લાગે, અનામિકા,  કે એક શબ્દ બોલ્યા વિના દર્શકોને ભાવતરબોળ કરવાની ચાર્લિ ચેપ્લિનની ક્ષમતાને કોઇ ન પહોંચે! તેમના નિ:શબ્દ અભિનયમાંથી ક્યારેક કરુણતા ડોકાય તો ક્યારેક મજબૂરી! તેમની આંખો, મોં, મૂછો – તેમનો સમગ્ર ચહેરો મૂંગો મૂંગો પણ બોલતો રહે! માથે ટોપી અને હાથમાંની છડી સાથે કૂદતા-ફુદકતા પગ પર થીરકતી તેમની નાનકડી કાયા દર્શકોને અવિરત, ભરપૂર મનોરંજન આપે!

16 એપ્રિલ 1889ના રોજ લંડન (ઇંગ્લેન્ડ)માં ચેપ્લિનનો જન્મ. થિયેટર અને સંગીત સાથે સંકળાયેલ માતા-પિતાનો અત્યંત ગરીબ પરિવાર. અનામિકા! દુર્ભાગ્ય એ કે દારૂડિયા પિતાની કુટુંબ પ્રત્યે લાપરવાહી તેમજ હતાશ માતાની માનસિક બીમારીમાં તેમનું બાળપણ ખુવાર થયું. માતા-પિતા છૂટા પડ્યા; પ્રેમાળ માતા પાગલખાને ગઇ અને ચેપ્લિનને કેટલોક સમય અનાથ હાલતમાં વીતાવવો પડ્યો. અનામિકા! તમે ધ કિડ ફિલ્મ (The Kid : 1921) જુઓ તો લંડનની શેરીઓમાં રઝળતા ચેપ્લિનના બાળપણની દારૂણ ઝલક તેમાં પામશો. કિશોર વયે મ્યુઝિક હોલ – થિયેટરમાં સામાન્ય કામથી શરૂઆત કરનાર ચેપ્લિન ૱ બ્રિટીશ થિયેટરના ધુરંધર  કલાકારો- નિર્માતાઓના માર્ગદર્શનમાં ઘડાયા અને  સમય વીત્યે સ્ટેજ પર નામી અભિનેતા બન્યા.

ચાર્લિ ચેપ્લિન રંગમંચની દુનિયાના મશહૂર ફ્રેડ કાર્નોની સંગીત-નાટક મંડળીમાં જોડાઇ 1910માં પ્રથમ વાર અમેરિકા પહોંચ્યા. પ્રવાસ સફળ થતાં  ફ્રેડ કાર્નો મંડળી સાથે ચેપ્લિનને 1912માં ફરી અમેરિકા જવા મળ્યું. બીજા પ્રવાસને અંતે તે અમેરિકામાં જ રહી ગયા. અમેરિકાના વિકસતા જતા ફિલ્મ ઉદ્યોગને નવા કલાકારોની જરૂર હતી૱,  તો અભિનેતા ચેપ્લિન પાસે અદાકારી હતી. અનામિકા ! ચેપ્લિનના ભાગ્યના દરવાજા ખુલી ગયા!

અમેરિકામાં જાણીતા  ફિલ્મનિર્માતા મેક સેનેટની કીસ્ટોન ફિલ્મ કંપનીમાં કામ મેળવી ચેપ્લિન હોલિવુડના સિનેમા ઉદ્યોગમાં જોડાયા. તું કદાચ જાણતી હોઇશ, અનામિકા, કે ફિલ્મ ઉદ્યોગના આરંભના તે જમાનામાં શોર્ટ ડ્યુરેશનની સાયલેન્ટ ફિલ્મ બનતી. ચેપ્લિનની પ્રથમ ફિલ્મ હતી મેકિંગ અ લિવિંગ (Making a Living). માત્ર એક અઠવાડિયામાં બનેલી આ ફિલ્મને સાધારણ પ્રતિસાદ મળ્યો. 1914માં ફેબ્રુઆરીમાં કીસ્ટોન ફિલ્મ કંપનીની બે ફિલ્મો આવી : Kid Auto Races at Venice  તથા  Mabel’s Strange Predicament. આ બે  ફિલ્મ્સમાં ચાર્લિ ચેપ્લિનના પોશાકોએ દર્શકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું. ચેપ્લિન પ્રથમ વખત ટ્રેમ્પના પાત્રમાં તેમની વિશિષ્ટ વેશભૂષામાં દેખાયા. કાતરેલી ‘ટૂથબ્રશ’ મૂછો સહિત ચહેરાનો ખાસ મેક અપ, ઢીલું બેગી પેંટ, માથા પર હેટ, હાથમાં છડી, પગમાં મોટી સાઇઝના બુટ ! બસ, પછીના લગભગ પચ્ચીસ વર્ષો સુધી ચેપ્લિન વિવિધ ફિલ્મોમાં તે જ વેશભૂષામાં ટ્રેમ્પના પાત્રો ભજવતા રહ્યા.

આજે અહીં વિરમું, અનામિકા! રાતની ઠંડી આંગળીઓને થિજાવી રહી છે. તમારે ત્યાં પણ હિમવર્ષા છે. તું તારા પતિદેવની સાથે જ બહાર જવાનું રાખજે.

સસ્નેહ આશીર્વાદ.

* ** *