ભારતમાં ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં ક્રિકેટની રમત ખીલવા લાગી, ત્યારે બોમ્બે (મુંબઈ) તેના કેંદ્રસ્થાને હતું. 1880 પછી તો બોમ્બેની પારસી ક્રિકેટ ક્લબની ટીમે ઇંગ્લેન્ડના પ્રવાસો પણ કર્યા.

અંગ્રેજોએ હિંદુસ્તાનમાં ક્લબ કલ્ચરના પાયા નાખ્યા. સ્પોર્ટ્સની પ્રવૃત્તિઓ કરતી ક્લબો જિમખાના તરીકે ઓળખાતી. બૉમ્બે જીમખાના અને પારસી ક્રિકેટ ક્લબ પછી હિંદુ જીમખાનાના સભ્યો પણ ક્રિકેટ રમવા લાગ્યા. તે સૌ વચ્ચે મુંબઈમાં ત્રિપાંખિયા- ત્રિકોણીય સ્પર્ધાઓ રમાતી થઈ અને તે ફૂલીફાલીને ચતુરંગી અને પચરંગી ક્રિકેટ સ્પર્ધાઓમાં ફેરવાઈ. 1910-1950 વચ્ચેના દાયકાઓમાં તો મુંબઈની ટ્રાઇએંગ્યુલર, ક્વૉડ્રેન્ગ્યુલર તથા પેન્ટાન્ગ્યુલર ટુર્નામેન્ટો વિશ્વમાં ખ્યાતિ પામી. મુંબઈની આ ટુર્નામેન્ટોએ ભારતમાં પ્રથમ કક્ષાના ક્રિકેટમાં નવા રંગો પૂર્યા. ભારતીય ક્રિકેટના મહાન સિતારાઓ સી કે નાયડુ, વિજય હઝારે, વિજય મર્ચન્ટ આદિ બોમ્બેના ક્વૉડ્રેન્ગ્યુલર-પેન્ટેન્ગ્યુલર ક્રિકેટમાં ચમક્યા હતા.

આવો, ‘અનામિકા’ના આજના લેખમાં મુંબઈની ટ્રાઇએન્ગ્યુલર, ક્વૉડ્રેન્ગ્યુલર તથા પેન્ટાન્ગ્યુલર ટુર્નામેન્ટ્સ પર ઊડતી નજર નાખીએ તેમજ ભારતીય ક્રિકેટના વિસરાતા જતા અતીતને તાજો કરીએ.

[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં  ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]

1757ની પ્લાસીની લડાઈએ હિંદુસ્તાનનો ઇતિહાસ પલટી નાખ્યો. ભારતમાં બ્રિટીશ શાસનનો પાયો નખાયો.

બંગાળામાં પલાશી (પ્લાસી) ની પાસે માત્ર બે-પાંચ ઘડીના યુદ્ધને અંગ્રેજો જીતી ગયા. ના, અંગ્રેજો જીત્યા ન હતા. બે-પાંચ રાષ્ટ્રદ્રોહીઓની ગદ્દારીએ બંગાળને હરાવી દીધું; હિંદુસ્તાનને હરાવી દીધું.

પ્રત્યેક રાષ્ટ્રની સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસ તેને ગૌરવ બક્ષે છે. સંસ્કૃતિ, ઇતિહાસ અને રાષ્ટ્રપ્રેમમાંથી પ્રજામાં પોતીકાપણાની સભાનતા જન્મે છે. તેમાં રાષ્ટ્રની અસ્મિતા ઝલકે છે. જે પ્રજા રાષ્ટ્રની અસ્મિતા અને અખંડતાની ગરિમાને રક્ષી નથી શકતી, તે પ્રજા રાષ્ટ્રના વિનાશને નોતરે છે. રાષ્ટ્રવાદથી પ્રેરિત સમર્થ અને સમુચિત નેતૃત્વ રાષ્ટ્રની સુરક્ષા માટે અનિવાર્ય છે.

બંગાળનો નવાબ અંગ્રેજો સામે લડવા નીકળી પડ્યો. તેના જ સાથીઓ સત્તા અને આર્થિક લાભની લાલચમાં, રાષ્ટ્રને ભૂલીને અંગ્રેજોના પડખે ભરાઈ બેઠા. સમાજની મોખરે ઊભેલ આગેવાનો પ્રજાને આવો દગો દઈ શકે? બંગાળ પાસે મીરજાફર જેવો સેનાપતિ તેમજ અમીચંદ-જગતસેઠ જેવા ધનકુબેરો પ્રજાના પથદર્શક અગ્રેસરો હતા. પ્રજાને ખબર સુદ્ધાં ન પડી અને અંગ્રેજોના છળ પ્રપંચમાં સમાજની કહેવાતી આગેવાની વેચાઈ ગઈ! રાષ્ટ્રદ્રોહ શબ્દને મીરજાફર-અમીચંદ-જગતસેઠ જેવા પર્યાય મળ્યા.

પ્રભાતે જે બંગાળ સ્વાધીન હતું તે રાતના ઓછાયા ઊતરતાં પરાધીન થઈ ગયું. હિંદુસ્તાન બ્રિટીશ હકૂમતની બેડીઓમાં જકડાયું. ઇતિહાસની એક ચીસ ફરી ઊઠી કે દેશને હરાવવા માટે દુશ્મન અધિક શક્તિમાન હોવો જરૂરી નથી.

જે પ્રજા જાગ્રત નથી, તેના હાલ શું થાય તે પ્લાસીનું યુદ્ધ બતાવે છે. વામણા આગેવાનો નેતૃત્વનાં મહોરાં પહેરી નીકળી પડે, ત્યારે પ્રજાની સજગતા આવશ્યક બને છે.

આવો, ‘અનામિકા’ના આજના લેખમાં હિંદુસ્તાનનું તકદીર બદલનારી 1757ની ઐતિહાસિક પ્લાસીની લડાઈ પર નજર નાખીએ.

[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં  ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]

પ્રિય અનામિકા,

જે રાષ્ટ્ર પોતાની રાષ્ટ્રીય વિરાસતની મહત્તા કે ગરિમાને સમજી શકતો નથી, તે રાષ્ટ્ર કાળની થપેડોને ઝીલી શકતો નથી. જે જાતિ પોતાના વારસાનું સંવર્ધન કરી શકે છે, તે વિશ્વમાં પોતાની અસ્મિતા ઉજાગર કરે છે.

અમેરિકાના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસમાં વર્ષ 1906 નું આગવું મહત્ત્વ છે. 1906માં અમેરિકાના 26મા પ્રમુખ થિયોડોર રુઝવેલ્ટના હસ્તાક્ષર થતાં ‘એન્ટિક્વિટિઝ એક્ટ’ પસાર થયો; પરિણામે ઐતિહાસિક અને પ્રાગ-ઐતિહાસિક સ્થાનો તેમજ ઐતિહાસિક સ્મારકોને નેશનલ મોન્યુમેન્ટ્સ ઘોષિત કરવાનો માર્ગ ખુલ્લો થયો. પ્રેસિડેન્ટ થિયોડોર રુઝવેલ્ટ (ટેડી રૂઝવેલ્ટ) દ્વારા 24 સપ્ટેમ્બર, 1906ના દિને વાયોમિંગ રાજ્યના ડેવિલ્સ ટાવરને અમેરિકાનો સૌ પ્રથમ નેશનલ મોન્યુમેન્ટ જાહેર કરવામાં આવ્યો. તાજેતરમાં પ્રેસિડેંટ બરાક ઓબામાના શાસનકાળમાં 34 સ્થળ નેશનલ મોન્યુમેંટ જાહેર થયા અથવા તેમને યથાયોગ્ય વિકસાવવામાં આવ્યા.

આજે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકામાં 125 થી વધુ સ્થાનો નેશનલ મોન્યુમેન્ટ ગણાય છે. તેમાં વાયોમિંગ સ્ટેટમાં સ્થિત ડેવિલ્સ ટાવર ઉપરાંત કેલિફોર્નિયા સ્ટેટના ડેવિલ્સ પોસ્ટપાઇલ સમાવિષ્ટ છે. એરિઝોના સ્ટેટ સૌથી વધુ રાષ્ટ્રીય સ્મારકો ધરાવતું અમેરિકન રાજ્ય છે. પ્રશ્ન થાય, અનામિકા, કે અમેરિકાના સૌથી વધારે મુલાકાતીઓ ધરાવતા લોકપ્રિય નેશનલ મોન્યુમેન્ટ કયા? અમેરિકામાં મોસ્ટ વિઝિટર્સ ધરાવતા પોપ્યુલર નેશનલ મોન્યુમેંટ્સમાં ન્યૂ યૉર્ક શહેરના હાર્બરમાં લિબર્ટી આઇલેન્ડ પર સ્ટેચ્યુ ઑફ લિબર્ટી તથા વોશિંગ્ટન ડીસીના લિંકન મેમોરિયલ અને વોશિંગ્ટન મોન્યુમેંટનો સમાવેશ થાય છે.

[આપના સ્ક્રીન પર આ રસપ્રદ લેખ અહીંથી આગળ, નીચે ન દેખાય, તો લેખના શીર્ષક / ટાઇટલ પર ક્લિક કરશો. ત્યાં  ક્લિક કરતાં જ નીચે પૂરો લેખ આવી જશે. – હરીશ દવે]