અનામિકાને પત્ર: 27

.

પ્રિય અનામિકા,

ચિ. અમર સાથે વીક-એન્ડમાં તમારી મિત્ર મંડળી સંગીત પર વિચાર વિમર્શ કરવાની છે. સરસ સમાચાર.

બિથોવન અને મોઝાર્ટ પર તો તારા અમેરિકન મિત્રો ય માહિતી આપશે.

રિચાર્ડ વેનર (Richard Wagner 1813-1883)નું નામ તમારા નવયુવાન જર્મન મિત્રના હોઠે ચડી આવ્યું તે ખુશીની વાત. બાકી આ જર્મન કોમ્પોઝર વેનરને નવી પેઢી કેટલું જાણે? વેનર વેનર

શાસ્ત્રીય જ્ઞાન વિના પણ હું પાશ્ચાત્ય સંગીતને તો માણતો રહ્યો છું. બિથોવન પર મને વિશેષ ભાવ છે જ. બી.બી.સી. (BBC) પર બિથોવનને સાંભળવામાં આનંદ આવ્યો છે. ઇન્ટરનેટ પર બીબીસીની વેબસાઈટ પર બિથોવનના ફ્રી ડાઉનલોડને કેમ બંધ કરેલ હશે?

સંગીતની દુનિયામાં મને યાન્ની પર બેહદ પ્રેમ છે. હું જ્યારે કોમ્પ્યુટર પર લખતો હોઉં છું, ત્યારે ક્યારેક સંગીત પણ સાંભળતો રહું છું.  યાન્નીનાં “ધ રેઈન મસ્ટ ફોલ (The rain must fall)” , “વ્હીસ્પર્સ ઈન ધ ડાર્ક (Whispers in the dark)” કે “ફ્લાઈટ ઓફ ફેન્ટેસી (Flight of fantasy)” સાંભળતાં સાંભળતાં લખવાની મઝા ઓર જ હોય છે!

બિથોવન અને મોઝાર્ટની તુલનામાં રિચાર્ડ વેનરથી આપણે ગુજરાતીઓ લગભગ અજાણ છીએ.

રિચાર્ડ વેનરનો જન્મ 1813માં. વેનર દંપતિનું નવમું સંતાન. એક વર્ષની ઉંમરે પિતા ગુમાવ્યા. માતાએ એક પ્રેમાળ પુરુષ સાથે બીજાં લગ્ન કરતાં રિચાર્ડ વેનર અપર-પિતાની છત્રછાયામાં ઉછર્યાં. આઠ વર્ષની ઉંમરે અપર-પિતા પણ સ્વર્ગે સિધાવ્યા.

કિશોર વેનર સંગીતના અભ્યાસમાં આગળ વધતા ગયા. એકવીસ વર્ષે મ્યુઝિકની દુનિયામાં ઓરકેસ્ટ્રા કંડકટર તરીકે તેમણે નામ મેળવ્યું. પછી વ્યાવસાયિક અને અંગત જીવનમાં સફળતા અને નિષ્ફળતાની સંતાકૂકડી વચ્ચે વેનર વર્ષો સુધી યુરોપમાં રઝળપાટ કરતા રહ્યા- જર્મનીથી લેટવિયા (રશિયા), ઈંગ્લેંડ, ફ્રાંસ …

વેનરની પેરિસની કારકિર્દીનાં ત્રણ વર્ષ તો દારુણ નિષ્ફળતાનાં રહ્યાં. લોકોએ તેમના સંગીત કાર્યક્રમોનો હુરિયો બોલાવ્યો!! પૈસેટકે ખુવાર થયેલા વેનરને બે વાર જેલમાં જવું પડ્યું, પણ તેમણે હિંમત ન ગુમાવી.

જિંદગીના છેલ્લા તબક્કામાં તેમની શ્રેષ્ઠ સર્જનશક્તિ બહાર આવીરહી હતી ત્યારે વેનરની મુલાકાત પ્રસિદ્ધ જર્મન તત્વચિંતક (ફિલોસોફર) ફ્રેડરિક નિત્શે (Friedrich Nietzsche) સાથે થઈ.

નિત્શે ત્યારે યુનિવર્સિટી ઓફ બેઝેલ (Basel) માં ફિલોલોજીના પ્રોફેસર હતા.

નિત્શેએ વેનરને પ્રોત્સાહન આપ્યું અને વેનરના સંગીતને લોકપ્રિય કરવા પ્રયત્નો કર્યા. આ તે સમયની વાત છે જ્યારે જર્મનીએ તાજેતરમાં જ ફ્રાંસ પર વિજય મેળવ્યો હતો. વર્સેઈના કિલ્લામાં (Palace of Versailles) “ગ્રેટ હોલ ઓફ મિરર્સ” માં  જર્મન  શહેનશાહ વિલિયમ પહેલાનો શાનદાર રાજ્યાભિષેક વિધિ થયો હતો.તે સમયે મહાન જર્મન રાજકારણી, મુત્સદ્દી, દેશભક્ત, લોહપુરુષ ઓટ્ટો બિસ્માર્ક (Otto Von Bismarck) જર્મનીના ઈમ્પીરિયલ ચાન્સેલર હતા. જર્મનીના શહેનશાહ વિલિયમ પહેલાની હાજરીમાં રિચાર્ડ વેનરનો કાર્યક્રમ ખૂબ પ્રસિદ્ધિ પામ્યો.

વેનરની પ્રતિષ્ઠામાં ચાર ચાંદ લાગી ગયા. ત્યાર પછી લંડનમાં રોયલ આલ્બર્ટ હોલમાં વેનર ફેસ્ટીવલ યોજાયો. પરંતુ એક તરફ જ્યારે વેનરની કદર થવા લાગી ત્યારે લથડતી તબિયતના કારણે તેમની ક્રિયાશીલતામાં પણ ઓટ આવવા લાગી.

1883માં રિચાર્ડ વેનરનું અવસાન થયું.

સંગીતની દુનિયામાં રિચાર્ડ વેનરનું યોગદાન શું?

જ્યારે યુરોપિયન સંગીતના રોમેંટીક પિરિયડમાં શુબર્ટ, વેબર આદિ સંગીતકારો ગીત અને પિયાનોના મુઝિકલ પીસ (piano pieces) ને મહત્વ આપતા હતા, ત્યારે રિચાર્ડ વેનર સંગીત સાથે કથાનક કૃતિઓ રજૂ કરવામાં પ્રયત્નશીલ રહ્યા.

રિચાર્ડ વેનર દ્વારા ઓપેરામાં સંગીત સાથે કાવ્ય અને નાટ્યતત્વો (દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય / દૃશ્ય-શ્રાવ્ય. તત્વો) ને સફળતાપૂર્વક સંયોજવામાં આવ્યાં. (His operas were highlighted not only with music but also with poetic and scenic elements)

રિચાર્ડ વેનરની તારા મિત્રોની તારી ચર્ચા ફળદાયી બનો તેવી આશા. સસ્નેહ આશીર્વાદ.

.